Πληροφορίες για το πρόγραμμα
Το πρόγραμμα διάρκειας τριών ετών με τίτλο Η Κοινωνική Αρχαιολογία του Ελληνικού Κόσμου κατά την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου και την Πρώιμη Αρχαϊκή περίοδο έχει ως στόχο να προσφέρει μια νέα προσέγγιση της αρχαιολογίας του ελληνικού κόσμου από την αρχή της 1ης χιλιετίας π.Χ. έως και το τέλος του 7ου αιώνα π.Χ. μέσω όχι μόνο μιας ενδελεχούς, συστηματικής μελέτης των δεδομένων, αλλά και αξιοποιώντας νέες τεχνολογίες, όπως αρχαιομετρικές και βιοαρχαιολογικές αναλύσεις, προάγοντας την διεπιστημονική έρευνα.
Οι λεγόμενοι «Σκοτεινοί Αιώνες» και η Γεωμετρική περίοδος αποτέλεσαν αντικείμενο μελέτης ήδη από το 1970 από σημαντικούς ερευνητές (Α. Snodgrass, V. Desborough, J.N. Coldstream). Έκτοτε αν και έχει έρθει στο φως νέο, πλούσιο υλικό και έχουν δημοσιευθεί νέες μελέτες, οι πληροφορίες παραμένουν διάσπαρτες απαιτώντας μια ολοκληρωμένη και λεπτομερή καταγραφή της Πρώιμης Εποχής του Σιδήρου έως και την Πρώιμη Αρχαϊκή περίοδο. Θεωρήθηκε απαραίτητο στη συνολική αυτή μελέτη να ενσωματωθεί και να εξετασθεί ο 7ος αιώνας π.Χ., καθώς αν και τα δεδομένα που αφορούν τον αιώνα αυτό έχουν εμπλουτισθεί σημαντικά, η περίοδος αυτή έχει είτε παραμεληθεί είτε παρουσιασθεί χωρίς να συνδεθεί ικανοποιητικά με τις εξελίξεις των προηγούμενων αιώνων που αποτελούν κρίσιμη περίοδο για τον ελληνικό κόσμο καθώς οδήγησαν στη γένεση της πόλης-κράτους. Κατά τη διάρκεια του 7ου αιώνα έγιναν αλλαγές, σημαντικές για την περαιτέρω εξέλιξη της πόλης-κράτους, που δεν έχουν ακόμα επεξηγηθεί ικανοποιητικά, αν και αποτέλεσαν τα πρώτα σημαντικά βήματα της ακμής που χαρακτηρίζει τον 6ο και 5ο αιώνα π.Χ. Για την ολοκληρωμένη κατανόηση των εξελίξεων αυτών ο 7ος αιώνας πρέπει να εξετασθεί μαζί με την προηγούμενη περίοδο. Στα γεωγραφικά πλαίσια της μελέτης αυτής συμπεριλαμβάνεται όχι μόνο ο Αιγαιακός χώρος αλλά και η ευρύτερη Μεσόγειος.
Εκτός από το θεωρητικό πλαίσιο του προγράμματος, θα γίνει χρήση νέων επιστημονικών μεθόδων και προσεγγίσεων όπως η κοινωνική ανθρωπολογία, οι διαφυλετικές μελέτες, η βιοαρχαιολογία, η αρχαιομετρία, αλλά και ποσοτικές μέθοδοι που θα οδηγήσουν στη συλλογή καλύτερων αποτελεσμάτων, αλλά και στην παρουσίαση μιας νέας εικόνας της περιόδου αυτής.
Το πρόγραμμα εστιάζει σε τρείς κύριους άξονες της αρχαίας ελληνικής κοινωνίας: τους οικισμούς, τις νεκροπόλεις και τα ιερά. Ο κύριος στόχος είναι η συλλογή όλων των δεδομένων που αφορούν την περίοδο υπό εξέταση και η ένταξη τους σε μια βάση δεδομένων και η αναλυτική μελέτη τους. Κάποια διεπιστημονικά ζητήματα αφορούν σε όλο το πρόγραμμα.
Οικισμοί: τα δεδομένα αφορούν την περιοχή του Αιγαίου, αλλά και τις ελληνικές αποικίες. Η διαδικασία και οι λόγοι που οδήγησαν στην αστικοποίηση, αλλά και η γένεση της πόλης-κράτους βρίσκονται στο επίκεντρο της μελέτης, καθώς η αρχιτεκτονική πρέπει να κατανοηθεί μέσω μιας κοινωνικής οπτικής. Θα υιοθετηθεί η μελέτη των ευρημάτων από τους οικισμούς σε στενή συνάρτηση με το αρχαιολογικό τους περιβάλλον. Η σχέση τους με τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα μπορεί να φωτίσει αλλαγές στην κοινωνική συμπεριφορά. Ο ρόλος της κεραμεικής και μεταλλοτεχνίας σε συνδυασμό με τα βιοαρχαιολογικά κατάλοιπα πρέπει να εξετασθούν. Η δημιουργία νέων ψηφιακών σχεδίων, αλλά και η σχεδιαστική αναπαράσταση συγκεκριμένων οικισμών, εντάσσεται στους στόχους της μελέτης των οικισμών.
Νεκροπόλεις: Σε αντίθεση με τον περιορισμένο αριθμό οικισμών που μπορούν να χρονολογηθούν στην Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου και την πρώιμη Αρχαϊκή περίοδο, τα ευρήματα από τις νεκροπόλεις αποτελούν την πλειονότητα των δεδομένων της εποχής και συμβάλλουν αποφασιστικά στην κατανόηση της. Στόχος της μελέτης είναι η σύνδεση των δεδομένων από τις ταφές με αυτά από τους οικισμούς και τα ιερά. Θα εξετασθούν οι ταφές και τα ταφικά έθιμα κάθε εμπλεκόμενης γεωγραφικής περιοχής. Ζητήματα που αφορούν το φύλο, την ηλικία, αλλά και την κοινωνική θέση των νεκρών θα θιγούν με στόχο την σκιαγράφηση των σύγχρονων κοινωνιών. Επιπλέον, το θέμα της προγονολατρείας θα τεθεί υπό εξέταση.
Ιερά και λατρείες: Τα υλικά κατάλοιπα από τα πρώιμα ιερά και η ερμηνεία τους αναφορικά με τη λατρεία, τις πρακτικές τις κοινωνικές δομές των τοπικών κοινωνιών αποτελούν το κύριο ζήτημα. Η εξέλιξη της λατρείας θα αναζητηθεί από την Πρώιμη Εποχή του Σιδήρου έως και την Πρώιμη Αρχαϊκή περίοδο προκειμένου να εντοπισθούν ομοιότητες και διαφορές σε αυτή τη χρονική διάρκεια στις πρακτικές. Επιπλέον η σημασία τους στις κοινωνικές εξελίξεις θα πρέπει να συζητηθούν.
Βιοαρχαιολογικές και αρχαιομετρικές μελέτες θα τεθούν στην υπηρεσία του προγράμματος. Θα πραγματοποιηθεί αναλυτική μελέτη των οστέινων καταλοίπων ανθρώπων και ζώων, οστρέων, περιβαλλοντικών δειγμάτων, αλλά και κεραμεικών και μεταλλικών δειγμάτων. Επιπλέον θα γίνει χρήση ποσοτικών αναλύσεων, όπου αυτό είναι εφικτό. Απώτερος στόχος είναι η χρήση όλων των διαθέσιμων διεπιστημονικών δεδομένων της περιόδου.
Με την χρήση εφαρμογών ΓΣΠ (GIS), θα επιχειρηθεί η μελέτη κάθε αρχαιολογικής θέσης σε πολλαπλά επίπεδα που αφορούν τον πολεοδομικό της σχεδιασμό, τα μεμονωμένα μνημεία, ενώ θα γίνει και ανάλυση της διασποράς των θέσεων στο χάρτη. Οι πρώιμοι οικισμοί του Ωρωπού και της Κεφάλας στη Σκιάθο θα αποτελέσουν τις περιπτώσεις-μελέτης.